Cụm công nghiệp là gì? Các nghiên cứu khoa học về Cụm công nghiệp

Cụm công nghiệp là gì?

Cụm công nghiệp (CCN) là khu vực được quy hoạch tập trung dành riêng cho hoạt động sản xuất công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, có ranh giới địa lý xác định, được đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật cơ bản nhằm thu hút doanh nghiệp, cơ sở sản xuất chuyển ra khỏi khu dân cư, phát triển tập trung theo hướng bền vững và thân thiện với môi trường. CCN thường có quy mô nhỏ đến trung bình, phù hợp với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, chủ yếu phục vụ thị trường trong nước và địa phương.

Khác với khu công nghiệp (KCN) – nơi thu hút cả đầu tư trong và ngoài nước với quy mô lớn – cụm công nghiệp tập trung giải quyết bài toán sắp xếp sản xuất nhỏ lẻ, tạo quỹ đất hợp pháp và hạ tầng cơ bản cho doanh nghiệp địa phương phát triển. CCN đóng vai trò chuyển tiếp giữa sản xuất truyền thống phân tán và sản xuất tập trung quy mô lớn, giúp các tỉnh thành tổ chức lại sản xuất và bảo vệ môi trường sống của cộng đồng dân cư.

Cơ sở pháp lý

Khái niệm và quy định pháp lý liên quan đến cụm công nghiệp được quy định tại Nghị định số 68/2017/NĐ-CP ngày 25/5/2017 của Chính phủ về quản lý, phát triển cụm công nghiệp, và được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 66/2020/NĐ-CP ngày 11/6/2020. Các quy định này thiết lập khung pháp lý cho việc thành lập, quản lý, đầu tư, vận hành cụm công nghiệp trên toàn quốc.

Quy hoạch phát triển cụm công nghiệp phải được UBND cấp tỉnh xây dựng và phê duyệt, đảm bảo phù hợp với quy hoạch phát triển công nghiệp, sử dụng đất và quy hoạch xây dựng cấp vùng, huyện.

Đặc điểm nổi bật của cụm công nghiệp

Cụm công nghiệp có các đặc điểm chủ yếu sau:

• Diện tích: Thường từ 10 ha đến dưới 75 ha. Một số cụm có thể nhỏ hơn 10 ha nếu đặc thù ngành nghề hoặc địa phương yêu cầu, nhưng phải được Thủ tướng Chính phủ cho phép.
• Chủ đầu tư hạ tầng: Có thể là doanh nghiệp, hợp tác xã, hoặc đơn vị sự nghiệp được UBND cấp tỉnh giao thực hiện đầu tư và vận hành.
• Ngành nghề: Đa dạng, thường bao gồm các ngành như cơ khí, gỗ, may mặc, da giày, thực phẩm, vật liệu xây dựng, thiết bị điện, tiểu thủ công nghiệp, làng nghề truyền thống.
• Hạ tầng: Bao gồm hệ thống giao thông nội bộ, cấp điện, cấp thoát nước, xử lý nước thải, hệ thống phòng cháy chữa cháy, chiếu sáng và các công trình phụ trợ khác.

Lợi ích và vai trò của cụm công nghiệp

1. Sắp xếp lại sản xuất công nghiệp

CCN tạo điều kiện để di dời các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, gây ô nhiễm hoặc không phù hợp với quy hoạch đô thị ra khỏi khu dân cư. Điều này góp phần giảm áp lực môi trường, an toàn cháy nổ và giao thông trong khu vực đô thị, đồng thời hình thành mô hình sản xuất tập trung, hiệu quả hơn.

2. Thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương

CCN giúp các địa phương thu hút đầu tư nội vùng, tận dụng tốt quỹ đất nhàn rỗi, tạo nguồn thu ngân sách từ đất đai, thuế và phí liên quan. Việc xây dựng CCN còn giúp tạo việc làm cho người dân địa phương, giảm di cư lao động và nâng cao chất lượng sống.

3. Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNNVV) gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận đất sản xuất, hạ tầng kỹ thuật hoặc thủ tục đầu tư. Cụm công nghiệp cung cấp môi trường sản xuất hợp pháp, ổn định, chi phí thấp hơn so với khu công nghiệp lớn, giúp DNNVV dễ dàng gia nhập thị trường và mở rộng quy mô hoạt động.

4. Tối ưu hóa sử dụng hạ tầng và tài nguyên

Các hệ thống hạ tầng kỹ thuật được đầu tư tập trung tại CCN giúp tiết kiệm chi phí đầu tư so với xây dựng riêng lẻ cho từng cơ sở. Ngoài ra, việc xử lý nước thải và chất thải tập trung giúp kiểm soát ô nhiễm tốt hơn, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Tiêu chí và điều kiện thành lập cụm công nghiệp

Theo quy định tại Điều 5, Nghị định 68/2017/NĐ-CP, một khu vực được xem xét thành lập cụm công nghiệp cần đáp ứng các tiêu chí sau:

• Nằm trong quy hoạch cụm công nghiệp cấp tỉnh đã được phê duyệt.
• Có diện tích phù hợp, không chồng lấn lên đất quy hoạch khác (đất quốc phòng, rừng đặc dụng...)
• Có tính khả thi về nguồn vốn, nhà đầu tư hạ tầng, nhu cầu thuê đất của doanh nghiệp.
• Không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường khu vực và đời sống dân cư lân cận.
• Ưu tiên cụm có ngành nghề gắn với địa phương, làng nghề hoặc chuỗi cung ứng khu vực.

Quy trình thành lập và vận hành cụm công nghiệp

1. Địa phương lập danh mục quy hoạch cụm công nghiệp gửi Sở Công Thương thẩm định.
2. UBND tỉnh phê duyệt danh mục và công bố công khai.
3. Doanh nghiệp (hoặc tổ chức) lập đề án đầu tư hạ tầng cụm công nghiệp.
4. UBND tỉnh chấp thuận chủ trương đầu tư, giao đất, và cho phép triển khai thi công hạ tầng.
5. Sau khi hoàn thiện hạ tầng, doanh nghiệp có thể cho thuê đất hoặc hợp tác sản xuất trong cụm.

Chi tiết các bước thực hiện theo Bộ Công Thương và Sở Công Thương địa phương.

Chính sách ưu đãi và hỗ trợ phát triển cụm công nghiệp

Chính phủ và các địa phương đang triển khai nhiều chính sách ưu đãi để thúc đẩy phát triển CCN, đặc biệt tại vùng nông thôn, miền núi và địa phương có thu nhập thấp:

• Hỗ trợ tối đa 30% chi phí đầu tư hạ tầng từ ngân sách nhà nước (đối với địa bàn khó khăn).
• Miễn hoặc giảm tiền thuê đất có hạ tầng trong thời gian đầu hoạt động.
• Hỗ trợ đào tạo nghề, giới thiệu việc làm cho lao động địa phương làm việc trong CCN.
• Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp theo quy định của pháp luật thuế hiện hành.

Thông tin chi tiết được cập nhật tại Cổng thông tin Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các sở ban ngành tỉnh, thành phố.

Thực trạng và xu hướng phát triển cụm công nghiệp tại Việt Nam

Tính đến cuối năm 2023, cả nước có hơn 1.000 cụm công nghiệp đã được quy hoạch, trong đó hơn 400 cụm đang hoạt động. Các địa phương có nhiều cụm công nghiệp tiêu biểu như Bắc Ninh, Đồng Nai, Long An, Hà Nam, Hải Dương, Quảng Nam,...

Xu hướng phát triển hiện nay đang chuyển dần sang các cụm công nghiệp xanh, cụm liên kết ngành và cụm gắn với đổi mới sáng tạo. Một số địa phương đã bắt đầu xây dựng mô hình cụm công nghiệp sinh thái, áp dụng công nghệ tuần hoàn và sử dụng năng lượng tái tạo để nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm thiểu phát thải.

Ví dụ cụ thể

• Cụm công nghiệp Đông Mai (Quảng Ninh): Áp dụng mô hình cụm công nghiệp sinh thái, có nhà máy xử lý nước thải riêng biệt và hệ thống tái sử dụng nhiệt thải.
• Cụm công nghiệp Tam Thăng (Quảng Nam): Liên kết với khu công nghệ cao Chu Lai, cung cấp chuỗi giá trị cho ngành cơ khí ô tô và điện tử.
• Cụm công nghiệp Đình Trám – Bắc Giang: Thu hút hơn 100 doanh nghiệp vừa và nhỏ ngành dệt may, nhựa, thiết bị điện.

Kết luận

Cụm công nghiệp là một công cụ quan trọng giúp tổ chức lại sản xuất công nghiệp theo hướng tập trung, quy hoạch và thân thiện với môi trường. Với quy mô linh hoạt, chi phí hợp lý và cơ chế quản lý đơn giản, CCN là giải pháp thiết thực cho doanh nghiệp vừa và nhỏ tại các địa phương. Trong bối cảnh nhu cầu phát triển công nghiệp xanh, phát triển cụm công nghiệp gắn với đổi mới công nghệ, liên kết vùng và kinh tế tuần hoàn là xu hướng tất yếu, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững tại Việt Nam.